Waarom een doorlopende leerlijn burgerschap?
Het korte antwoord is: voor de leerling. Een sterke doorlopende leerlijn voor burgerschap zorgt ervoor dat leerlingen kennis en vaardigheden kunnen gaan stapelen. Andere voordelen van een sterke doorlopende leerlijn zijn dat het focus, samenhang, diepgang, rust en overzicht oplevert. Het zorgt ervoor dat per leerjaar duidelijk is aan welke kerndoelen en onderwerpen je aandacht moet geven. Bovendien weten docenten op deze manier welk onderwerp bij welk kerndoel hoort. De docenten in leerjaar 2 weten welke onderwerpen in leerjaar 1 zijn behandeld en kunnen hierop voortbouwen.
Wat is een leerlijn burgerschap?
Om aan de wettelijke eisen te voldoen, is het belangrijk dat het burgerschapsonderwijs bij jou op school doelgericht en samenhangend is. Samenhang betekent dat er een (leer)lijn in zit. In de praktijk betekent dit dat in elk leerjaar aan burgerschap wordt gewerkt en dat de leerdoelen op elkaar voortbouwen. De docenten in leerjaar 2 weten wat in leerjaar 1 gedaan wordt en de Engelse sectie weten wat ze bij geschiedenis doen en omgekeerd. Zo krijg je samenhang in je burgerschapsonderwijs.
Ook is het belangrijk dat het burgerschapsonderwijs doelgericht is. Hiermee wordt bedoeld dat de school werkt met concrete leerdoelen. De leerdoelen in de leerlijn gaan zowel over kennis, houding en vaardigheden. Hieronder zie je hoe je leerdoelen kunt formuleren.
- Een kennisleerdoel kan starten met: De leerlingen kennen…
- Een vaardigheidsleerdoel kan starten met: De leerlingen kunnen…
- Een houdingsdoel kan starten met: De leerlingen zijn bereid om…
Tenslotte moet de leerlijn ook herkenbaar zijn. Op papier kan de leerlijn prachtig in elkaar zitten, maar dit moet ook in de praktijk zichtbaar worden. Herkenbaarheid slaat dus op dat de leerlijn ook echt wordt uitgevoerd.
Hoe ontwikkel je een leerlijn burgerschap?
Een doorlopende leerlijn ontwikkelen kost tijd. Helemaal voor burgerschap, omdat burgerschapscompetenties bij verschillende vakken terugkomen.
1. Start met je visie
Een visie op burgerschap hoeft niet gelijk perfect te zijn. Burgerschap is een abstract begrip waarin de visie van tijd tot tijd aangescherpt of aangepast zal worden. Hieronder zie je drie routes naar een visie op burgerschap.
Let op: Dit is geen uitgewerkte visie, maar de route kan helpen om tot een visie te komen.
2. Inventariseer hoe je leerlingpopulatie eruitziet
Wat de school binnen burgerschapsonderwijs gaat aanbieden, moet goed afgestemd zijn op de leerlingenpopulatie. Beschrijf, voordat je een doorlopende leerlijn ontwikkelt, wie de leerling bij jullie op school is. Waar komt jullie leerling vandaan, waar is de leerling goed in, en met welke uitdagingen heeft de leerling te maken?
3. Kies thema’s uit
Verdiep je in de kerndoelen van SLO, kijk naar je visie en kijk naar je leerlingpopulatie. Probeer op basis daarvan thema’s te formuleren. Voorbeeldthema’s zijn: omgaan met conflicten, vrijheid, en diversiteit. Je kunt dit ook iets speelser formuleren, bijvoorbeeld: democratie in actie of iedereen is anders.
Let op: het is belangrijk om te voldoen aan de wettelijke opdracht, maar kijk ook naar onderwerpen die schooleigen zijn. Het is belangrijk dat het burgerschapsonderwijs past bij jouw school. Leerlingen van een categoraal gymnasium in Amsterdam-Zuid kunnen een andere behoefte hebben dan een praktijkschool in Limburg. Ook via ‘eigen’ taal kun je het burgerschapsonderwijs meer schooleigen maken.
Bij het ontwikkelen van een leerlijn wil je dat kennis en vaardigheden in opeenvolgende leerjaren terugkomen en elk leerjaar worden verdiept en uitgebreid. Dus als je kiest voor het thema ‘omgaan met conflicten’ dan komt dit heel de schoolcarrière van leerlingen terug.
4. Koppel leerdoelen aan de thema’s
Aan een thema ga je vervolgens leerdoelen hangen. Kijk ook hier weer naar de kerndoelen van SLO, je visie en je leerlingpopulatie. Hieronder geven we 3 tips als je leerdoelen maakt bij een thema:
- Splits leerdoelen op in kennisdoelen, vaardigheidsdoelen en houdingsdoelen. Houdingsdoelen zijn het lastigst om te formuleren, dus wij raden aan om te starten met kennisdoelen en vaardigheidsdoelen.
- Verdeel leerdoelen over leerjaren en vakken. Werk hierbij achterstevoren (backward design) waarbij je nadenkt over het einddoel en dan terugredeneert wat je daarvoor allemaal moet kennen en kunnen. Ook zorgt het verdelen van leerdoelen over leerjaren (en vakken) ervoor dat het behapbaar blijft.
- Maak leerdoelen zo veel mogelijk concreet in plaats van te abstract. Dit klinkt heel logisch. Toch zien we in de praktijk vaak leerdoelen voorbij komen als: "Leerlingen hebben respect voor de democratie." of "Leerlingen leren over de democratie." Een docent leest dit leerdoel en vindt het vervolgens lastig om dit in de praktijk te brengen en hier een goede les bij te ontwikkelen. Probeer een abstract doel daarom altijd te vertalen, bijvoorbeeld naar: "Leerlingen kunnen (2) voor- en nadelen van de democratie uitleggen." of "Leerlingen kunnen het verschil tussen een democratie en een dictatuur uitleggen."
5. Inventariseer wat je al doet
Je hebt nu een ‘ideale’ doelgerichte en samenhangende leerlijn gemaakt. Maar waarschijnlijk doen jullie al veel aan burgerschap op school. Inventariseer met collega’s wat jullie allemaal al doen aan burgerschapsonderwijs en leg dit naast je ideale leerlijn.
Tussen je ideale leerlijn en wat je al doet zullen verschillen zitten en dat is niet erg. Schrijf op of markeer welke leerdoelen al gedekt worden en ga met collega’s in gesprek waar nog hiaten zitten en bespreek wie, wat wanneer kan oppakken.
Overige tips bij het ontwikkelen van een doorlopende leerlijn burgerschap:
- Ontwikkel de leerlijn niet alleen, maar betrek en enthousiasmeer collega’s bij het maken van een doorlopende leerlijn burgerschap.
- Neem de tijd: een leerlijn ontwikkelen is niet in een dag of een week gemaakt. Inventariseer hoeveel tijd jullie hebben en maak op basis daarvan een realistisch plan.
- Zorg ervoor dat je dezelfde taal spreekt. Bespreek voordat je begint bij het ontwikkelen van een leerlijn welke definities jullie hanteren.
- Vraag aan leerlingen welke thema’s bij hen spelen en verwerk dit in jullie leerlijn. Zo sluit je nog beter aan op hun belevingswereld.
Moet ik een leerlijn burgerschap helemaal zelf bouwen?
Een doorlopende leerlijn bouwen kan heel leuk zijn, maar vergt ook veel tijd, kennis en kunde. Als je twijfelt of dit haalbaar is, kun je altijd via onderstaande knop in contact met ons komen en denken we graag met je mee. Zo helpen we scholen via projecten om een start te maken met burgerschap en hebben we een complete en aanpasbare lesmethode voor burgerschap voor het pro en voor het vo die je volledig eigen kunt maken.
